Lễ nhảy lửa thường được tổ chức vào cuối năm và đầu xuân. Lửa mang lại sự ấm áp, mừng cho một vụ thu hoạch hoa màu vừa kết thúc và cầu thần linh phù hộ cho an khang thịnh vượng cũng như xua đuổi tà ma, bệnh tật.
Để chuẩn bị cho lễ hội, các trưởng tộc và trưởng họ đã cho con cháu chuẩn bị lương thực thực phẩm phục vụ cho các hoạt động nghi lễ và ăn uống. Trong phần nghi lễ của người dao Đỏ thì vật phẩm được dâng cúng buộc phải có các loại như: cơm, gạo, rượu, gà luộc, nước suối, vải mộc màu trắng, hương, vòng bạc, tiền làm bằng giấy bản, đèn hoặc nến.
Bài lễ với nhiều thầy cúng, mỗi người đều có nhiệm vụ riêng tại dàn lễ của mình. Điều này đã tạo nên một buổi lễ cầu kỳ, nhiều công đoạn và kéo dài hàng giờ đồng hồ. Bài cúng thần lửa được cất lên bằng những câu cầu may, cho cuộc sống bình yên, hạnh phúc, cầu mong mưa thuận, gió hoà, muôn nhà khoẻ mạnh và xua đuổi tà ma.
Phần nghi lễ của lễ hội được tiến hành vào ngày cuối cùng của năm cũ tại gian giữa của nhà. Khi đó, gia đình tập hợp anh em con cháu trong dòng họ và mời một số bạn bè thân thiết, các chức sắc của địa phương đến dự lễ.
Lễ nhảy lửa được tổ chức ngay trên một khoảng sân rộng. Một đống than củi to được soạn sẵn, phải là loại than hồng, đang bùng cháy ở giai đoạn rực rỡ nhất.
Khi đống củi đã trở thành một đống than hồng rừng rực cháy, thầy cúng xin quẻ âm dương. Được thần lửa đồng ý, chỉ những chàng trai muốn được nhảy lửa đã ngồi “hầu lễ” từ đầu buổi lễ, được phép ngồi trước mặt các thầy cúng để phù phép.
Tiếng gõ đều đều từ thanh tre ma mị, tiếng chập cheng đinh tai, tiếng trống như thúc rục. Các chàng trai như bị thần nhập, lắc lư rất mạnh và dường như có ai đó sai khiến. Họ nhảy lò cò trước bàn thờ rồi lao vào giữa đống than lửa đỏ rực.
Những chàng trai người Dao Đỏ như đang trong cơn mê say, họ nhảy múa với đôi chân trần của mình trong đống than lửa mà không hề có cảm giác rát bỏng hay sợ hãi. Không chỉ nhảy, họ còn dùng tay hất tung đống than củi ra tứ hướng khiến người xem xung quanh hoảng sợ.
Mỗi người thường nhảy lửa trong vòng 3-4 phút, sau đó tiếp tục nhảy lò cò về làm lễ tại bàn thờ trước khi trở lại bình thường.
Một người có thể tham gia nhảy nhiều lần, qua đó thể hiện sức mạnh, sự khéo léo và nhanh nhẹn của mình. Nhảy lửa chỉ dành cho nam giới và những chàng trai này luôn nhận được sự thán phục, ngưỡng mộ của mọi người.
Lễ hội nhảy lửa không chỉ là minh chứng cho sức mạnh, lòng dũng cảm của các chàng trai người Dao Đỏ mà còn là hoạt động văn hóa độc đáo mang đậm bản sắc rất hoang sơ, huyền bí cần được nghiên cứu và bảo tồn.
Lễ hội nhảy lửa độc đáo cũng có lẽ bởi tính kỳ bí của nó. Những thanh niên đã nhảy lửa luôn cho rằng sau khi "hầu lễ" họ như được thế lực siêu nhiên truyền sức mạnh và dẫn lối. Họ khẳng định rằng trong suốt quá trình họ vẫn tỉnh táo và nhận thức được mọi vấn đề. Đây vẫn là điều bí ẩn thú vị.
